Kaplica św. Kunegundy w Wielkim Szaryszu
W drugiej połowie XIII wieku w Wielkim Szaryszu została zbudowana majestatyczna wczesnogotycka świątynia. Pochodziła ona z tego samego okresu co wznoszący się powyżej zamek. Mniej więcej w tym samym czasie z inicjatywy króla Beli IV rozpoczęła się też budowa klasztoru. Był on początkowo zamieszkany przez mnichów żebrzących, wilhelmitów, którzy później przyjęli regułę św. Augustyna. Klasztor pełnił ważną rolę tzw. locus credibilitati. Był zatem miejscem, gdzie weryfikowano lub potwierdzano ważność i autentyczność dokumentów urzędowych. Przełożony zakonu był nawet głównym wikariuszem całej diecezji egerskiej. Klasztor przestał istnieć około 1541 roku pod wpływem przemian, jakie przyniosła reformacja. Dziś na miejscu nieistniejącego klasztoru stoi kaplica św. Kunegundy.
Została ona zbudowana po 1544 roku, a do jej budowy wykorzystano mury starszego budynku, który tworzy dolną część zachodniej ściany kaplicy. Przy budowie wykorzystano elementy architektoniczne z okresu wczesnego gotyku, prawdopodobnie pochodzące ze zniszczonego klasztoru.
Nawa kaplicy powstała na planie krótkiego prostokąta, a jej prezbiterium ma plan pięcioboku. W 1599 roku została wyremontowana przez szaryskiego żupana Franciszka Dershfi de Zerdaheyla, o czym świadczy napis „FD 1599 DZ” na fasadzie (inskrypcja sgraffitowa ze stylizowaną lilią). Obiekt ten służył również jako kaplica rodowa Rakoczych. Jest to cenny przykład oryginalnej architektury gotyckiej, który nie był przebudowywany w późniejszym okresie.
Renowacja na przestrzeni wieków
W burzliwym wieku XVII kaplica pełniła przez pewien czas funkcję spichlerza i do tego celu została przystosowana. Wydzielono w niej dwie kondygnacje i zamurowano dolne części okien.
Po 1769 roku kaplica została ponownie przystosowana do celów liturgicznych, a dobudowaną kondygnację usunięto. Otrzymała także nowy dach kryty gontem, który z czasem zastąpiono pokryciem z blachy.
W 1965 roku przeprowadzono rozległe prace remontowe, dzięki którym przywrócono to miejsce do życia na potrzeby okazjonalnych nabożeństw i pielgrzymek. Remont nie został jednak przeprowadzony zgodnie ze sztuką konserwatorską. W ostatnich latach podjęto wysiłki na rzecz ratowania zniszczonej kaplicy. Przeprowadzono też specjalistyczne badania (2010–2011), które pomogły wyjaśnić ewolucję budowlaną obiektu.
Kaplica jest usytuowana w nietypowym miejscu, przy boisku piłkarskim. Do niedawna uważano ją za budowlę wczesnogotycką, a dokładniej prezbiterium niedokończonego kościoła klasztornego. Datowanie to opierało się na formie i dekoracji żeber oraz głowic tzw. służek, a także ościeży okien. Ostatnie badania dowodzą, że przy budowie wykorzystano elementy wcześniejszego budynku. Kluczowe znaczenie dla zmiany datowania powstania kaplicy miały badania zachodniej fasady, które wykazały, że dolna część muru jest starsza.
Żywot św. Kunegundy
Święta Kunegunda żyła na przełomie X i XI wieku. Wraz z mężem, świętym Henrykiem II, zostali koronowani na cesarza i cesarzową przez papieża Benedykta VIII. Przez ostatnie 15 lat życia była mniszką. Została kanonizowana przez papieża Innocentego III w 1200 roku. Jej kult jest dosyć niespotykany na Słowacji, bardziej popularna jest w krajach niemieckojęzycznych.
Z kaplicą wiąże się kilka ciekawostek. Otóż nie ma ona żadnych okien na południowej ścianie nawy, za to jedno okno znajduje się nietypowo od północy. Przestrzeń nawy i prezbiterium nie są oddzielone łukiem triumfalnym, a jedynie prostymi żebrami sklepienia. Głownie tzw. służek podtrzymujących sklepienie ozdobione są motywami roślinnymi, liśćmi dębu i winorośli. W ścianie południowej znajduje się nisza w kształcie mniszki, a w ścianie zachodniej – gotycki portal.
Więcej informacji o kaplicy można znaleźć na stronie apsida.sk.
W regionie warto też odwiedzić inne świątynie, takie jak np. Bazylika Zaśnięcia Najświętszej Bogurodzicy w Ľutinie, drewniana cerkiew Opieki Bogurodzicy w miejscowości Nižný Komárnik czy synagoga ortodoksyjna.
Nie brak też innych ciekawych atrakcji. Zajrzyj do zakładek: zamki, parki wodne, trasy rowerowe, drewniana architektura sakralna, zabytki, dla rodzin, dwory i pałace, muzea, turystyka piesza, uzdrowiska i wellness.
Źródło: apsida.sk i miasto Wielki Szarysz – Wielki Szarysz różnych obliczach czasu (publikacja)
