Początki budowy miejskich umocnień Bardejowa ściśle wiążą się z rozwojem miasta w pierwszej połowie XIV wieku i stopniowym przekształcaniem się dawnej wioski targowej w średniowieczne miasto, do czego przyczyniło się również dobrze prosperujące rolnictwo, rzemiosło i handel. Wszechstronny rozwój miasta, które zyskiwało strategiczne znaczenie gospodarcze, polityczne i kulturalne na pograniczu węgiersko-polskim, wspierali również władcy węgierscy.
W 1352 roku król Ludwik Węgierski nakazał mieszkańcom Bardejowa ufortyfikować i wzmocnić miasto murami i wieżami. Nadając miastu przywileje, stworzył warunki dla późniejszego kompleksowego rozwoju urbanistyczno-architektonicznego obszaru, który znalazł się w obrębie murów miejskich. Miasto było najbardziej zagrożone w rejonie dzisiejszej Górnej Bramy. W tej części historycy zlokalizowali wspominany już zamek miejski, który miał chronić punkt poboru myta. Przestał on istnieć w drugiej połowie XV wieku, gdy przebudowywano Górną Bramę wraz z przyległościami, a później został włączony do systemu miejskich fortyfikacji. Górna Brama wychodziła na drogę prowadzącą na południe do Preszowa, Dolna Brama zaś biegła na północ, do Zborowa i dalej do Polski, podobnie jak Brama Zachodnia, która biegła doliną rzeki Topľa i górską przełęczą do Polski. Północną część miasta chronił naturalny taras rzeczny (Topľa), na którym wzniesiono mury obronne. Zbudowano tu kanał młyński, który pełnił funkcję fortyfikacyjną. Wschodnia część miasta była skutecznie zabezpieczona dzięki budowie murów na naturalnym podwyższonym tarasie pobliskiego potoku (Šibský potok).
W XV wieku, w związku z zagrożeniem ze strony husytów i zajęciem północnych części Węgier przez wojska polskie, ukończenie murów obronnych i zastosowanie bardziej nowoczesnych elementów (galerie, nowe baszty, linia parkanu, wysunięte umocnienia od strony północnej) zapewniły miastu skuteczny system fortyfikacyjny. Zakrojona na szeroką skalę przebudowa z jednej strony wynikała z polityki zagranicznej króla Zygmunta, zwłaszcza względem Polski i husyckich Czech pod koniec jego panowania, z drugiej strony była reakcją na rozwój techniki wojskowej i upowszechnianie się broni palnej. O strategicznej lokalizacji miasta na polsko-węgierskim pograniczu świadczy choćby to, że w modernizację fortyfikacji zaangażowany był sam król Zygmunt. Skuteczność murów miejskich poprawiło wykopanie fos, którymi było otoczone niemal całe miasto. Pracami kierował bardejowski mieszczanin, mistrz Mikołaj. Fosę podzielono na kilka odcinków, z których każdy miał swoją nazwę (Górny Staw, Dolny Staw, Wielka Fosa-Dolina). W razie zagrożenia napełniano je wodą z pobliskich źródeł lub z wodociągu miejskiego.
Mury miejskie z bramami, basztami i fosą były stopniowo wzmacniane galeriami, wysuniętą linią parkanu i zewnętrznym murem fosy. Bramy wjazdowe chronił most zwodzony, a od XVI wieku także wysunięty okrągły barbakan. Do miasta prowadziły cztery bramy. Ze względu na zagrożenie każdego dnia wjeżdżano inną bramą. O tym, przez którą bramę będzie można wjechać decydowano danego dnia o poranku.
Dziś umocnienia Bardejowa składają się z unikalnego kompleksu murów, baszt i bram, który zachował się niemal w oryginalnej formie i w dużej mierze ponad poziomem gruntu. Nieistniejące odcinki są dobrze udokumentowane poniżej terenu. Fosy po stronie wschodniej i południowo-zachodniej również zachowały się niemal w oryginalnym kształcie. Bramy miejskie nie przetrwały; dziś widoczne są jedynie pozostałości ich murów zewnętrznych. Niespotykana jest natomiast liczba zachowanych średniowiecznych baszt. Dziewięć baszt przetrwało w niemal niezmienionej postaci, dwie obudowano w trakcie późniejszej zabudowy. Mury Bardejowa wraz z systemem fortyfikacyjnym uchodzą za jeden z najbardziej reprezentatywnych przykładów średniowiecznych umocnień miejskich na Słowacji i jeden z najlepiej zachowanych w Europie.
Elementy miejskich fortyfikacji:
Najciekawszymi pozostałościami miejskich fortyfikacji są baszty. Każda z baszt była podzielona na kondygnacje, a w ich murze znajdowały się otwory strzelnicze, które różniły się zależnie od rodzaju używanej broni. Do obrony każdej z baszt przeznaczona była określona liczba mężczyzn, zwykle członków jednego z cechów rzemieślniczych, a dowodził nimi jeden z członków rady miejskiej. Baszty miały nazwy wywiedzione od kształtu budowli, miejsca, w którym się znajdowały lub od któregoś z wybitnych mieszkańców miasta. Dowódca dysponował kluczami do baszty, w której przechowywano amunicję i broń. Według zapisów archiwalnych w 1536 roku miasto miało 480 sztuk broni strzeleckiej, 609 mieczy, 89 kusz, 390 włóczni i 160 halabard. Liczba armat nie jest znana, ale wiadomo, że najemni artylerzyści byli najlepiej opłacanymi najemnikami w mieście. Bardejów zawsze posiadał dobre uzbrojenie. W mieście pracowało kilku płatnerzy i rusznikarzy. Węgierscy władcy niejednokrotnie zwracali się do miasta o użyczenie broni, amunicji i doświadczonych artylerzystów. Zachował się nawet spis broni i uzbrojenia użyczonego w 1673 roku do obrony Koszyc.
Baszta Szkolna – wysunięta najbardziej na zachód czterokondygnacyjna baszta na planie soczewki z nowym stożkowym dachem. Od strony miasta znajduje się wejście z kamiennym portalem. Po obu stronach muru miejskiego widoczne są ślady łączenia z murem obronnym, a od strony miasta – wsporniki podtrzymujące galerię. Od zewnętrznej strony można zauważyć powiększone renesansowe okna, którymi zastąpiono otwory strzelnicze. W pobliżu baszty przebiegała rura wodociągowa, dlatego w niektórych dokumentach budowla ta jest nazywana Basztą Wodną. Woda pochodziła ze źródła w lokalizacji Rurná. W związku ze źródłem w miejskich księgach rachunkowych wzmiankowany jest pracujący na zlecenie miasta niejaki Röhrmeister, który był odpowiedzialny za zaopatrzenie miasta w wodę.
Baszta Prostokątna – wysunięta najbardziej na południe, nakryta czterospadowym dachem z lukarnami, zbudowana na planie czworokąta, miała wzmacniać obronność strategicznej Górnej Bramy. W niektórych źródłach określana jest jako Baszta Prochowa, co sugeruje, że służyła jako miejsce produkcji i przechowywania broni oraz prochu strzelniczego. W latach 50. XX wieku została zaadaptowana na potrzeby depozytu Muzeum Szaryskiego.
Baszta Klasztorna – trzykondygnacyjna baszta z zachowanymi wspornikami dawnej galerii obiegającej mur stoi w ogrodzie klasztoru franciszkanów. W dolnych kondygnacjach zachowały się oryginalne gotyckie sklepienia.
Baszta Renesansowa – wysunięta najbardziej na północ część umocnień, nie licząc Baszty Północnej (która nie jest ich integralną częścią). Swoją nazwę zawdzięcza renesansowej dekoracji attyki z 1582 roku, zdobionej sgraffitem, której autorami byli bracia Pelo pochodzący z Lugano. Reprezentuje typ baszty otwartej (niezadaszonej).
Czerwona Baszta – nazywana też Basztą Królewską. Swoją nazwę zawdzięcza czerwonemu boniowaniu. Między otworami strzelniczymi w północno-wschodniej części znajdują się pozostałości malowidła z 1597 roku.
Baszta Północna – do systemu umocnień miejskich należy też Baszta Północna (zwana Basztą Archiwalną), wysunięta do przodu, trójkondygnacyjna wieża wzniesiona w północnej części miasta, przed Basztą Wodną. Swoją drugą nazwę zawdzięcza złożonym tu archiwaliom.
Baszta Piwowarów – zbudowana bezpośrednio w fosie. Wzniesiona na planie półkola, zwieńczona dachem krytym dachówką. Wzmacniała obronność Dolnej Bramy. Pod górnym gzymsem, od zewnątrz, zachowały się pozostałości herbu miasta i herbu Węgier namalowane w 1597 roku na zlecenie ówczesnego burmistrza, Leonarda Glatza. Dziś mieści się tu depozyt Muzeum Szarysza.
Wielka Baszta – wzniesiona na południowo-wschodnich obrzeżach miasta. O jej strategicznej randze i funkcji obronnej świadczy fakt, że grubość murów dochodzi tu do 3,5 metra, co czyni ją najsolidniejszym elementem miejskich umocnień. Obronę zapewniały armaty umieszczone w komorach armatnich na pierwszym i drugim piętrze.
Mała Baszta – połączona z Wielką Basztą, służyła jako magazyn amunicji.
Poza basztami, które zachowały się do czasów współczesnych, częścią systemu obronnego były także inne, nieistniejące już baszty. Większość z nich została rozebrana, a po niektórych zachowały się jedynie ślady w terenie (np. Baszta Narożna). Niektóre budowle zanikły około połowy XIX wieku, inne musiały ustąpić miejsca nowej dwudziestowiecznej zabudowie.
Bramy miejskich fortyfikacji
Do średniowiecznego Bardejowa początkowo prowadziły trzy główne bramy i kilka mniejszych bram przeznaczonych dla pieszych. Ich powstanie było jednym z priorytetów w trakcie rozbudowy miejskich fortyfikacji. Żadna z bram miejskich nie przetrwała do czasów współczesnych w oryginalnym kształcie.
Dolna Brama – zlokalizowana w północno-wschodniej części miasta, połączona z barbakanem i fosą w kształcie podkowy. Zachował się nad nią kamienny most o podwójnych łukach, który zastąpił wcześniejszy drewniany most zwodzony. Brama została przebudowana w latach 1426–1427. Była ona powszechnie znana jako Obručnícka brána (niem. Reuffertor). Została zburzona około 1821 roku.
Górna Brama – zamykała wjazd do miasta od południa. Przebudowana w latach 1405–1407 przez mistrza Macieja z Norymbergi na punkt poboru myta (tridsiatkový hrad). Ze względów obronnych brama była usytuowana pod kątem prostym względem znajdującego się przed nią barbakanu. Od barbakanu wjeżdżało się przez most zwodzony, a następnie przez kolejny most na tzw. drogę preszowską. W 1770 roku drugi most zwodzony zastąpiono mostem kamiennym. Brama została rozebrana w 1843 roku. Z barbakanu zachowała się część murów i wzmocniona kamieniami fosa. Pozostałości murów znajdują się również pod powierzchnią terenu.
Brama Zachodnia umożliwiała wjazd do miasta od strony zachodniej. Nazywano ją również Starą Bramą lub Bramą Walla (niem. Wallentor) od imienia Szymona Walla, mieszczanina, który mieszkał w pobliżu. Była to trzykondygnacyjna wieża zbudowana na planie czworokąta z otworami strzelniczymi i wykuszem. Od 1725 roku znajdował się na niej zegar wieżowy. Jako Brama Zegarowa służyła do 1878 roku, kiedy to – po pożarze – została rozebrana.
Bramka to ostatnia z głównych bram miejskich. Było to mniejsze przejście w północnym ciągu murów zbudowane między kościołem parafialnym a plebanią. Zachowała się słowacka nazwa Bránka (niem. Törlein).
