Cerkiew greckokatolicka pw. św. św. Kosmy i Damiana pochodzi z 1708 roku. W 1740 roku prawdopodobnie została znacznie przebudowana i otrzymała obecny kształt.
Wzniesiona na masywnej kamiennej podmurówce, która niweluje spadek terenu. Konstrukcja zrębowa, która jest przykładem przejścia od starszego (centralnego) typu do nowszego (podłużnego) typu cerkwi we wschodniej Słowacji. Składa się z trzech pomieszczeń – prezbiterium, podłużnej nawy i otwartego przedsionka, nad którym znajduje się wieża o konstrukcji słupowej z izbicą na dzwony. Pod prezbiterium znajduje się nieduża piwnica. Jest to jedyna podpiwniczona cerkiew na Słowacji. Osobliwością architektoniczną jest wydłużone poddasze po bokach nawy. Dach kryty drewnianym gontem, z trzema wieżami zorientowanymi w kierunku zachodnim. Wieże z daszkami w kształcie ostrosłupa. Na szczytach metalowe krzyże o oryginalnym kształcie.
Wystrój wnętrza przeważnie barokowy, XVIII-wieczny, ale znajdują się tu też ikony z XVI i XVII wieku. Pośrodku ikonostasu znajdują się carskie wrota z rokokową rzeźbą i malowidłami, na których można dopatrzeć się wpływów ludowych. W rzędzie świątecznym warto zwrócić uwagę na szczególne przedstawienie twarzy Chrystusa. Nie jest to bowiem klasyczne wyobrażenie znane ze wschodniego Mandylionu, lecz zachodni Veraikon, odcisk umęczonej twarzy Chrystusa z koroną cierniową na chuście Weroniki. Na samym szczycie ikonostasu znajduje się niezwykła trójwymiarowa rzeźba przedstawiająca Kalwarię. Ołtarz z centralnym obrazem nowotestamentowej Trójcy Świętej datuje się na koniec XVIII wieku. Ikona procesyjna z wizerunkami po obu bokach z XIX wieku.
Na jednej z ikon w dolnej części zachował się napis darczyńcy, z którego wynika, że ikona została podarowana 27 lipca 1654 roku dla kościoła pw. Narodzenia NMP w Nowej Wsi (Polska), tj. około 35 km na północny zachód od Lukova. Ze źródeł historycznych wynika, że była to właśnie ta świątynia. Ponieważ nie spełniała potrzeb mieszkańców Nowej Wsi, została zakupiona, przewieziona i ponownie złożona w tym miejscu. W 1708 roku prawdopodobnie została ponownie poświęcona, a jej patronami zostali święci Kosma i Damian.
Do oryginalnego wyposażenia zaliczały się także dwa Mandyliony z końca XVI lub XVII wieku oraz fragmenty wrót królewskich z XVI wieku. W 1968 roku te cenne zabytki przeniesiono do Słowackiej Galerii Narodowej w Bratysławie. XVI-wieczny Mandylion w 1970 roku pojawił się na pierwszym czechosłowackim znaczku pocztowym. Nie można też zapomnieć o tym, co wydarzyło się kilka lat temu. Otóż z cerkwi ukradziono wrota królewskie z 1628 roku, pochodzące z cerkwi Leluchowie (Polska), pięć mniejszych ikon oraz namalowane na płótnie Ukrzyżowanie.
Mimo to cerkiew w Lukovie – Venécii pozostaje ciekawym zabytkiem z bogatym wnętrzem i ciekawą architekturą.
Zdroj: Obec Lukov www.lukov.sk
Foto: Jerzy Bednarek, Obec Lukov
